In de nieuwe Erfgoed is er een regeling getroffen voor verenigingen van vrijwilligers in de archeologie en zoekers dan wel detectoramateurs. De verenigingen mogen zelfstandig opgraven op die locaties waar gemeenten geen verplichting ten aanzien van archeologie in hun beleid hebben opgenomen, dan wel waar de archeologie als niet behoudens waardig wordt "vrij gegeven". Wel blijft altijd de toestemming van de eigenaar noodzakelijk. De verenigingen van vrijwilligers in de archeologie zijn dan ook vrijgesteld van de certificeringsplicht (zie verder "nationaal beleid").

Het is geoorloofd in de bovenste dertig centimeter van de bodem, de zogenaamde bouwvoor te zoeken naar vondsten met een metaaldetector. Uitzonderingen op de regel zijn archeologisch monumenten (gemeentelijk, provinciaal of rijks). Ook kan de gemeente indien gewenst in haar beleid plaatsen aanduiden waar een detectorverbod alsnog van kracht is. Het is wel zaak goed na te denken of dit gewenst is, er zal dan immers ook opgetreden moeten worden bij overtredingen.

Grote uitzondering van bovenstaande versoepeling in de wet is het volledige verbod van zoeken dan wel verzamelen of verplaatsen van vondsten en scheepswrakken op waterbodems. Deze waterbodems gelden altijd als opgraving, die alleen door gecertificeerde opgravingsinstantie mogen worden uitgevoerd.