Met de komst van de Omgevingswet moeten gemeenten hun visie ten aanzien het complete ruimtelijke domein vastleggen in hun Omgevingsvisie. Hierbij wordt de oude gemeentelijke structuurvisie vervangen. Daarbij moeten ze rekening houden met de provinciale Omgevingsvisie en -verordening. In de Omgevingsvisie moet een integrale afweging plaatsvinden tussen de verschillende onderdelen in het ruimtelijk domein. Ook bijvoorbeeld de natuurvisie gaat hierin op, evenals de strategische delen van het gemeentelijk milieubeleidsplan, het verkeers- en vervoersplan en ook zaken die tot het sociaal domein worden gerekend bijvoorbeeld aspecten van een gezonde leefomgeving. Gemeenten hebben in de huidige planning ) tot 2024 om een omgevingsvisie op te stellen.

Eén onderdeel dat terug moet komen in de Omgevingsvisie is het cultureel erfgoed. Het cultureel erfgoed vormt een belangrijk aspect voor de ruimtelijke kwaliteit en een gezonde leefomgeving.

Bij het opstellen van de Omgevingsvisie kan een gemeente er voor kiezen om het huidige vastgestelde beleid ten aanzien van het cultureel erfgoed (Erfgoednota) één op één over te nemen. Omdat er echter bij lang niet alle Erfgoednota's gebiedsgericht op de waarden in gegaan wordt, is het zinvol, om deze waarden alsnog gebiedsgericht in kaart te brengen met behulp van een Cultuurhistorische Waardenkaart. Dit maakt dat de gebiedsgerichte afwegingen over het cultureel erfgoed veel inzichtelijker en beter genomen kunnen worden.

Kernkwaliteiten

In de omgevingsvisie moeten de hoofdlijnen van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving worden beschreven. Die hoofdlijnen worden vaak kernkwaliteiten genoemd (maar ook wel: DNA, identiteitsdragers, etc.). Bij afwijkingen of wijzigingen van het omgevingsplan vormen de in de omgevingsvisie vastgelegde kernkwaliteiten een richtsnoer voor de te maken afwegingen. Erfgoed vormt vaak een belangrijk aspect van deze kwaliteiten en van de identiteit van een gemeente. Het is dus zaak voor de omgevingsvisie goed in beeld te brengen wat er aan erfgoed is binnen de gemeente en welk gedeelte daarvan als ‘kernkwaliteit’ of ‘identiteitsdrager’ kan worden aangemerkt. Vervolgens moet de strategische visie ten aanzien van de kernkwaliteiten bepaald worden, inclusief de rol van het erfgoed daarin. Wat wil de gemeente met de kernkwaliteiten? Ze behouden, ontwikkelen of versterken? Wat is de doelstelling en ambitie? Een duidelijke visie hierop maakt voor initiatiefnemers duidelijk op welke wijze ze aan het gemeentelijk beleid ten aanzien van kernkwaliteiten kunnen bijdragen en waar dit beleid ruimte laat voor afwijkingen.

De manier waarop het verhaal van het verleden inspiratie voor de toekomst kan bieden wordt wel samengevat als:

Omgevingsvisie = (narratief + perspectief) X (gebieden + strategieën)
Het verhaal van het verleden en het beoogde toekomstbeeld wordt gebiedsgericht uitgewerkt en omgezet in strategieën (Jeroen Niemans – Ruimtevolk)

Cultuurhistorische waarden in kaart brengen

Om in het bestemmingsplan en straks het omgevingsplan rekening te kunnen houden met cultuurhistorie is het van belang om te inventariseren over welke cultuurhistorische waarden het dan gaat. Het opstellen of reviseren van een cultuurhistorische waardenkaart is een eerste stap in dit proces. Kijk hier voor meer informatie.

Bindendheid

Doordat het omgevingsplan minder bindend wordt dan het bestemmingsplan (uitgangspunt: alles kan mits... i.p.v. het kan niet tenzij...), is voor nu het uitgangspunt dat de omgevingsvisie als strategische visie voor de lange termijn belangrijker wordt dan de structuurvisie onder het huidige bestel. De Omgevingsvisie is overigens zelfbindend, dus alleen juridisch bindend voor het bestuursorgaan dat de visie opstelt.

Afwijken van omgevingsplan

Vergunningaanvragen voor nieuwe ontwikkelingen worden getoetst aan de regels in het bestemmingsplan en ruimtelijke verordeningen zoals de welstandsnota. Na inwerkingtreding van de Omgevingswet gaan alle bestemmingsplannen en verordeningen die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving op in het omgevingsplan. Onder de Omgevingswet is het makkelijker van het omgevingsplan af te wijken dan nu van het bestemmingsplan. Indien zich dan een initiatief voordoet die de gemeente wil overwegen moet een afweging gemaakt worden, gebaseerd op de strategische visie van de gemeente die is vastgelegd in de omgevingsvisie. Deze krijgt dus een belangrijke rol. Dit geldt ook voor afwegingen rond erfgoedgerelateerde zaken. Het is dus heel belangrijk erfgoed goed te verankeren in de Omgevingsvisie.