De zorgplicht voor het archeologisch erfgoed is via de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz) in 2008 opgenomen in meerdere wetten, hierbij de belangrijkste:

• De Monumentenwet 1988 (huidig overgangsrecht tot 1-1-2022)
• De Erfgoedwet (1 juli 2016-heden)
• De Omgevingswet (verwachte inwerkingstreding 1-1-2022)

Een deel van de Monumentenwet (en de wijzigingen hierop in de Wamz) is per 1 juli 2016 opgegaan in de Erfgoedwet. Het overige deel zal ter zijner tijd opgaan in de Omgevingswet. Grofweg is de certificering en aanwijzing van archeologische rijksmonumenten ondergebracht in de Erfgoedwet. De inbedding van archeologie in de fysieke leefomgeving in de Omgevingswet. Er is een Overgangsrecht in de Erfgoedwet opgenomen die de onderdelen in de Monumentenwet en de Wamz waarborgt tot de Omgevingswet in werking treedt. 

De wijzigingen van de Wamz waren noodzakelijk om te kunnen voldoen aan het verdrag van Malta uit 1992.

Het verdrag van Malta (Valletta)
Het verdrag van Malta is in 1992 ondertekend door veel Europese landen waaronder Nederland en pas veel later geratificeerd. Het verdrag staat aan de wieg van de wijze waarop in Nederland nu omgegaan wordt met archeologie. Onderstaande beginselen zijn vertaald middels het verstoorder betaald principe in landelijk en lokaal beleid, wet- en regelgeving.

De basisbeginselen van het verdrag zijn: 

• Behoud archeologische waarden zoveel mogelijk in de bodem voor toekomstige generaties, streef naar vroege afstemming in planvorming en neem archeologische waarden mee in de ruimtelijke ordening.
• Zorg voor een inventarisatie van archeologische bekende waarden. 
• Voorkom het illegaal opgraven of verwijderen van archeologische waarden.
• Toevalsvondsten moeten door de vinder ter beschikking worden gesteld voor onderzoek.
• Opgravingen en ander destructief onderzoek naar archeologische waarden moeten worden uitgevoerd door daartoe bekwame en bevoegde personen.
• Draag zorg voor conservering van archeologische waarden, in de bodem en als het niet anders kan na opgraving.
• Zorg voor financiële steun voor archeologische onderzoek. (nb. In Nederland is dit ingevuld met het verstoorder betaald principe.)
• Toegangkelijkheid van de wetenschappelijke waarden van archeologie
• Breng de waarde van archeologie onder de aandacht van het publiek en geef ze toegang tot deze waarde.
• Voorkom illegale overdracht en verkoop van archeologische erfgoed.