Sinds de wijziging van de Monumentenwet in 1988 is de gemeente bevoegd om eigen gemeentelijke monumenten aan te wijzen. Dit zijn objecten die vanwege hun schoonheid, betekenis voor de wetenschap en/of cultuurhistorische waarde van belang worden geacht voor de gemeente.

Om gemeentelijke monumenten te kunnen aanwijzen dient eerst een inventarisatie gehouden te worden van het aanwezige gebouwde culturele erfgoed. Na deze inventarisatie volgt de selectie voor de gemeentelijke monumentenlijst. Kijk hier voor meer informatie daarover.

Vervolgens dienen van de geselecteerde objecten redengevende beschrijvingen te worden gemaakt. Dit zijn beschrijvingen van het objecten waarin de reden tot aanwijzing als gemeentelijk monument wordt gemotiveerd. Hierin dient aangegeven te worden in hoeverre de objecten voldoen aan de gehanteerde selectiecriteria. In vrijwel alle gevallen betekent dit dat beschreven wordt wat de architectuurhistorische, stedenbouwkundige (ensemble) en cultuurhistorische waarden zijn van het object en hoe zeldzaam of gaaf het object is. Ook dient aangegeven te worden wat onder de bescherming valt en wat van ondergeschikt belang is. Naar aanleiding van de gemaakte redengevende beschrijvingen dient opnieuw bekeken te worden of de objecten in aanmerking komen voor plaatsing. Het kan zijn dat door het nadere onderzoek blijkt dat objecten toch niet voldoende waarden bezitten om geplaatst te kunnen worden.

De selectie resulteert in een voorlopige gemeentelijke monumentenlijst. Deze heeft geen officiële juridische status. De objecten zijn hiermee nog niet tegen sloop beschermd. Wel kan deze gebruikt worden bij de realisatie van een cultuurhistorische waardenkaart. Ook kan deze nuttig zijn bij het maken van een bestemmingsplan (door middel van dubbelbestemming aangeven van objecten met cultuurhistorische waarde). 

Gedurende het gehele traject van de inventarisatie, de selectie en het maken van de redengevende omschrijvingen is het van groot belang dat gelet wordt op de communicatie naar de burgers toe. Het is belangrijk dat de burgers (mogelijk  eigenaren van toekomstige gemeentelijke monumenten) tijdig op de hoogte zijn van wat er gebeurt, vooral als het gaat om een rondgang door de gemeente en/of het bezoeken van de objecten voor het maken van een redengevende omschrijving.

Op basis van deze selectie en voorlopige lijst kan de officiële jurische aanwijzingsprocedure worden gestart. Deze is vastgelegd in de gemeentelijke monumentenverordening. 

Aangezien het per gemeente kan verschillen hoe deze procedure verder het beste kan worden doorlopen (afhankelijk van de wensen en het beleid van de gemeente) biedt het STAMU de mogelijkheid om in een gesprek te komen tot een op maat gesneden stappenplan. U kunt hiervoor contact opnemen met het STAMU.